Gramofony przeżywają renesans. Jak je kupować?

Po latach dominacji nośników cyfrowych sytuacja na rynku muzycznym zaczęła się kilka lat temu zmieniać. Coraz częściej i chętniej sięgamy po płyty winylowe jako te, które mają nie tylko bardzo charakterystyczne brzmienie, ale jak twierdzą niektórzy także i prawdziwą duszę. Pełen szczegółów, wyczuwalnej wręcz faktury dźwięk z czarnych płyt, jest zupełnie inny niż to, do czego przyzwyczailiśmy się, słuchając muzyki z odtwarzaczy cyfrowych oraz serwisów streamingowych. Trzeba mieć jednak świadomość, że gramofon, gramofonowi nierówny, a w sklepach można znaleźć bardzo różniące się od siebie urządzenia. I nie jest to tylko kwestia ceny, ale mnóstwo cech i funkcji, które mają wpływ na finalny efekt pracy urządzenia i jakość odtwarzanych dźwięków. W tym tekście wyjaśnimy, na co szczególnie zwrócić uwagę przy zakupie analogowego adaptera.

Co to w ogóle jest gramofon?

Gramofon bliski temu współczesnemu, to urządzenie skonstruowane jeszcze pod koniec XIX wieku, przez Emila Berlinera, choć sam pomysł na machinę (fonograf) będącą w stanie odtwarzać dźwięk, zaprezentował i opatentował w tym samym czasie inny wielki wynalazca – Thomas Alva Edison i to on jest dziś bardziej znany.

Zasada działania obu urządzeń jest podobna, jednak w klasycznym gramofonie Berlinera zamiast charakterystycznego dla fonografu wałka z warstwą do zapisu dźwięku, zaczęto stosować płaskie, podobnie do dzisiejszych płyty, z tym że na początku nie były one wykonywane z winylu, a szelaku (rodzaju naturalnej żywicy). Ostatecznie to właśnie rozwiązanie z płytami (łatwiejszymi w produkcji i dającymi dźwięk wyższej jakości) upowszechniło się i przetrwało po dziś dzień.

Sposób działania gramofonu jest dość prosty. Nośnikiem dźwięku jest płaska, sporych rozmiarów płyta, na której precyzyjnie wyżłobiony został rowek w kształcie ciasnej spirali. Na ramieniu gramofonu zamontowana jest z kolei igła (w pierwszych gramofonach stosowano igły diamentowe), która jest prowadzona w owym rowkiem (w czasie gdy płyta się obraca z odpowiednią prędkością), odczytując znajdujące się tam precyzyjnie wyżłobione „nierówności”. Drgania igły zostają następnie przetworzone za pomocą aparatury adaptera na impulsy elektryczne i docelowo w dźwięki.

Odtwarzanie muzyki z płyt gramofonowych to swoisty rytuał. Ważnych było tu zawsze kilka elementów – zaczynało się od wyjęcia płyty z pokrowca. W dawnych czasach okładki do płyt winylowych projektowali najlepsi graficy, już sama warstwa wizualna była tu zatem imponująca i przykuwała uwagę. Potem następowało układanie płyty w gramofonie, nastawianie ramienia z igłą i na końcu rozpoczęcie odtwarzania.

Gramofon - jak kupować?

Najważniejsze elementy gramofonu

W każdym gramofonie niezależnie od jego ceny i skomplikowania znajdziemy kilka podstawowych elementów. Najważniejsze z nich to:

• Plinta. Jest to podstawa dla wszystkich mechanizmów gramofonu. To na niej montuje się talerz i ramię.
• Talerz. To ten element (okrągła podstawka), na który kładziemy płytę. Obraca się on ze ściśle określoną prędkością, dostosowaną do wymogów odtwarzanej płyty. Talerz dobrego gramofonu powinien być bardzo stabilny, aby nie powodować dodatkowych drgań i w konsekwencji zniekształceń dźwięku. Najczęściej spotykane prędkości obrotowe to: 33 obr./min oraz 45 obr./ min.
• Ramię. To element mechaniczny, który przytrzymuje wkładkę z igłą. Najczęściej ma formę prętu podobnego do spłaszczonej litery S lub jest zupełnie prosty. W poszczególnych modelach różni się długością, wyglądem oraz kształtem. Dobrze jest, kiedy ramię może być możliwie sztywne i jednocześnie lekkie. Powinno mieć możliwość odpowiedniego ustawiania, by mieć jak najlepszy dostęp do płyty.
• Wkładka z igłą – kluczowy element, którego jakość przekłada się na walory odtwarzanego dźwięku. Wkładka zmienia odczyt z igły w sygnał audio. Zadaniem igły jest, jak wcześniej wspomniałem, odczytywanie sygnału z rowków płyty i przesłanie tego sygnału do wyjścia lub wbudowanego przedwzmacniacza. W sklepach znajdziemy gramofony z różnymi rodzajami wkładek i igieł. Najpopularniejsze są te z wkładkami magnetoelektrycznymi (MC), spotykane w droższych, bardziej profesjonalnych modelach, oraz wkładki elektromagnetyczne (MM), zwykle spotykane w podstawowych (tańszych) gramofonach. Jeśli chodzi o same igły, to dominują ich trzy rodzaje: najbardziej popularne igły sferyczne, często stosowane w prostszych urządzeniach, głównie ze względu na stosunkowo niską cenę. Z kolei igły eliptyczne są znacznie droższe, ale zapewniają dokładniejszy odczyt oraz większą żywotność. Ostatnim rodzajem igieł są te ze szlifem liniowym. Zapewniają najlepszą jakość dźwięku, są też jednocześnie najdroższe.
• Przedwzmacniacz. Nie jest to element obecny we wszystkich gramofonach. Zdarza się jednak, że sama wkładka może generować za słaby sygnał i potrzebuje osobnej części wzmacniającej. Przyda się, zwłaszcza gdy do gramofonu zechcemy podłączyć donośniejsze głośniki zewnętrzne, które zwykle zresztą mają lepszą jakość niż te wbudowane.
• Napęd. Obecnie dominują dwa typy napędów: paskowy oraz bezpośredni. Napęd paskowy jest najczęściej spotykanym rozwiązaniem. Do jego głównych atutów należą cicha praca oraz ograniczenie drgań. Z kolei w adapterach z napędem bezpośrednim silnik znajduje się bezpośrednio pod talerzem i wprawia w ruch oś, do której jest on przytwierdzony. Jest to rozwiązanie stosowane topowych urządzeniach, zwłaszcza w tych, z których korzystają profesjonalni DJ-e.

Czym się kierować przy wyborze gramofonu

Wszystko zależy od tego, jak bardzo jesteśmy zaawansowani w obsłudze i obeznani z urządzeniami tego typu. Użytkownikom początkującym polecałbym przede wszystkim gramofony automatyczne, w których opuszczanie igły na płytę odbywa się w sposób zautomatyzowany, za pomocą dedykowanego przycisku. Opcją, zwłaszcza wtedy, gdy jesteśmy użytkownikami zamierzającymi wykorzystać sprzęt do zadań profesjonalnych (np. odtwarzanie muzyki na imprezach), są też urządzenia półautomatyczne lub manualne (pozwalają cofnąć odtwarzanie, lub zacząć od wybranego momentu). Te ostatnie polecałbym jednak tylko doświadczonym użytkownikom, gdyż ustawienie odtwarzania na nich wymaga sporej wprawy i wyczucia.

Przy zakupie warto też zwrócić uwagę na wyposażenie gramofonu. Im więcej portów i dodatków, tym lepiej. Przydadzą się zwłaszcza wejścia AUX oraz USB, które pozwolą podpiąć inne, zewnętrzne urządzenia audio.

Przydać może się także wyjście słuchawkowe, zwłaszcza jeśli nie zawsze mamy możliwość odtwarzania muzyki z głośników. W sprzedaży znajdziemy gramofony posiadające łączność Bluetooth, pozwalające na bezprzewodowe podłączenie głośników lub słuchawek.

Na start warto rozważyć zakup urządzenia typu combo, czyli gramofonu, który posiada także możliwość odtwarzania płyt CD. Przyda się zwłaszcza wtedy, gdy dopiero zaczynamy budowę kolekcji płyt winylowych i nie mamy jeszcze zbyt wielu materiałów tego typu do słuchania.

W codziennym użytkowaniu sprawdzi się też funkcja regulacji prędkości obrotowej – nie każdy gramofon ją posiada (wówczas współpracuje wyłącznie z jednym typem płyt) co poważnie ogranicza jego funkcjonalność oraz zasób odtwarzanych kompozycji.

Jeśli już zdecydujemy się na zakup gramofonu, warto też pomyśleć o przydających się akcesoriach. Jednym z najciekawszych będzie podnośnik do ramienia, który zadba o to, by po skończeniu odtwarzania muzyka przestała być odtwarzana. Samo ramię jest zwykle bardzo delikatne, zastosowanie automatycznego podnośnika uchroni nas przed jego przypadkowym uszkodzeniem.

Tomasz Sławiński