Szyfrowanie plików na komputerze. Jak to zrobić?

Zabezpieczenie wrażliwych danych znajdujących się na komputerze to najlepszy sposób na uniknięcie przykrych konsekwencji, jakie mogą wystąpić, gdy sprzęt zostanie nam skradziony lub gdy hakerzy, lub inne osoby niepowołane uzyskają do niego dostęp, chociażby przez sieć. A zdarza się, że jesteśmy posiadaczami ważnych dokumentów, od których zależy nasza pozycja w miejscu pracy, relacje z bliskimi, sytuacja finansowa i majątkowa, interesy naszej firmy itp.

Zresztą dla każdego co innego jest szczególnie ważne i ma realną wartość. W każdym razie świadomość, że takie pliki są dobrze zabezpieczone, może nam dać znacznie większy osobisty komfort i poczucie bezpieczeństwa, niż w sytuacji, gdy tych zabezpieczeń nie ma.

Na szczęście w takich sytuacjach – jak zresztą bardzo często w dzisiejszych czasach – przychodzi nowoczesna technologia. Jeśli jesteśmy posiadaczami systemu Windows, możemy skorzystać z kilku wbudowanych w sam system metod szyfrowania zarówno pojedynczych plików, jak i nawet całych folderów lub dysków. Co kluczowe, nie trzeba mieć żadnej wiedzy programistycznej, by z tych udogodnień skorzystać. Wszystko możemy ustawić samodzielnie, wystarczy, że posiadamy system w wersji Pro lub Enterprise.

Jak działa szyfrowanie? Krótkie wprowadzenie do algorytmów

Aby lepiej zrozumieć, czym właściwie jest szyfrowanie, warto poświęcić chwilę na omówienie podstawowych mechanizmów, które za nim stoją. Szyfrowanie to proces przekształcania danych w taki sposób, by były nieczytelne bez odpowiedniego klucza. Klucz ten działa jak hasło – bez niego nie da się odczytać zaszyfrowanych plików.

Istnieją dwa główne typy szyfrowania:

Szyfrowanie symetryczne

To najczęściej stosowany typ szyfrowania w codziennych zastosowaniach (np. w archiwach 7-Zip czy VeraCrypt). W tym modelu ten sam klucz służy zarówno do szyfrowania, jak i odszyfrowywania danych.

Popularny algorytm:

• AES (Advanced Encryption Standard) – uznawany za jeden z najbezpieczniejszych i najwydajniejszych algorytmów. Występuje w wersjach AES-128, AES-192 i AES-256 (liczba oznacza długość klucza – im dłuższy, tym trudniejszy do złamania).

Zalety: szybkie, efektywne, idealne do szyfrowania dużych plików.
Wady: konieczność bezpiecznego przekazania klucza odbiorcy.

Szyfrowanie asymetryczne

Tutaj używa się dwóch różnych, lecz powiązanych kluczy: jednego do szyfrowania (publicznego) i drugiego do odszyfrowania (prywatnego). Dzięki temu możliwe jest bezpieczne przesyłanie danych bez wcześniejszego dzielenia się hasłem.

Popularny algorytm:

• RSA – stosowany np. przy podpisach cyfrowych, certyfikatach SSL, szyfrowaniu e-maili (np. za pomocą PGP).

Zalety: bezpieczne przesyłanie danych nawet przez niezaufane kanały.
Wady: wolniejsze i mniej wydajne niż szyfrowanie symetryczne – dlatego często łączy się oba typy (np. w protokołach HTTPS).

Co warto zapamiętać?

• W praktyce większość narzędzi do szyfrowania plików (np. archiwizatory, szyfrowane dyski) korzysta z szyfrowania symetrycznego.
• Szyfrowanie asymetryczne sprawdza się przy zabezpieczaniu komunikacji i transmisji danych.
• Klucze szyfrujące powinny być silne (długie i losowe) – nie używajcie prostych haseł typu „1234” czy „qwerty”.

Jak zaszyfrować plik z poziomu Windows?

Najprostszą metodą szyfrowania jest użycie sposobu dostępnego w wybranych najnowszych wersjach systemu Windows (w tym Windows 7 Ultimate oraz Enterprise, 10 Pro oraz Enterprise, a także 11 Pro, Enterprise i Education). Polega on na zaszyfrowaniu konkretnego pliku lub folderu z poziomu Eksploratora, czyli po prostu w oknie systemu. By zabezpieczyć wybrany plik lub folder:

• klikamy prawym przyciskiem myszy plik, który chcemy zaszyfrować,
• wybieramy Właściwości, a następnie Zaawansowane,
• zaznaczamy opcję Szyfruj zawartość, aby zabezpieczyć dane i zatwierdzamy OK (by zamknąć okno Atrybuty zaawansowane),
• po zamknięciu okna klikamy Zastosuj oraz jeszcze raz OK.

W czasie procesu zostaniemy zwykle poproszeni o ustanowienie klucza zabezpieczeń, czyli hasła do odblokowania zaszyfrowanej zawartości. Zaszyfrowany plik możemy jednak udostępnić wybranym osobom. By to zrobić, trzeba wrócić do okna Atrybuty zaawansowane, wybrać Szczegóły, a następnie dodać tych użytkowników z listy, którzy mają uzyskać dostęp do tego pliku.

Jak zaszyfrować cały dysk z danymi?

Zamiast szyfrować każdy plik osobno, można od razu zabezpieczyć cały dysk komputera wraz z jego zawartością. Najlepiej zrobić to z pomocą wbudowanej w Windows (te same wersje systemu co w przypadku szyfrowania pojedynczych plików) funkcji BitLocker. Z użyciem BitLockera możemy zresztą zabezpieczyć także partycje, jak również dyski zewnętrzne (za pomocą BitLocker To Go), chociażby klucze flash USB. Cała procedura wygląda następująco:

• otwieramy folder Mój komputer w Windows 10 lub Ten komputer w Windows 11,
• następnie najeżdżamy na dysk, który chcemy zaszyfrować, klikamy go prawym przyciskiem myszy i z listy, która się wówczas otworzy wybieramy pozycję Włącz funkcję BitLocker (jeśli nie będzie jej na liście, to znaczy, że nasza wersja systemu jest nieobsługiwana),
• w następnym kroku należy wskazać metodę odblokowywania dysku – najprostsze będzie ustanowienie hasła,
• później należy wybrać lokalizację klucza odzyskiwania, możemy to zrobić w chmurze (konto Microsoft), jako plik lub po prostu wydrukować, to ważna część operacji, jeśli bowiem zapomnimy hasła, a taki klucz odzyskiwania zgubimy, nie dostaniemy się już do własnych plików,
• w kolejnym kroku system poprosi nas o wybór opcji – czy chcemy zaszyfrować cały dysk, czy jedynie obecnie zajęte miejsce, wybór drugiej opcji spowoduje, że proces szyfrowania będzie trwać krócej,
• wskazujemy jeszcze tryb szyfrowania – Nowy najlepiej sprawdzi się dla dysków twardych, które już są w komputerze, z kolei Tryb Zgodności jest optymalny dla dysków przenośnych, które możemy chcieć później podłączyć do komputera z inną wersją Windows.
• na koniec klikamy Dalej, a następnie Rozpocznij szyfrowanie.

Proces szyfrowania dysku, w zależności od tego, jaki jest jego rozmiar i jak wiele plików się na nim znajduje, może trwać od kilku do nawet kilkunastu godzin. W tym czasie powinniśmy zostawić komputer w spokoju i pod żadnym pozorem nie przerywać procedury. To ważne, gdyż np. przerwa w zasilaniu lub przedwczesne wyłączenie komputera może się skończyć skasowaniem plików.

Szyfrowanie dokumentów z pakietu Office

Nawet jeśli nasz system Windows nie obsługuje zaawansowanego szyfrowania plików, podobną i równie przydatną opcję mają wbudowaną pakiety biurowe np. Office w aplikacjach Word, Excel oraz PowerPoint. Jeśli mamy – dajmy na to – jakiś ważny dokument tekstowy sporządzony w Wordzie i nie chcemy, by ktokolwiek niepowołany mógł go przeczytać, możemy go zabezpieczyć hasłem.

W tym celu klikamy menu Plik w otwartym dokumencie, najeżdżamy na pozycję Chroń dokument i z listy, która się otworzy, wybieramy pozycję Szyfruj przy użyciu hasła. Są tam zresztą dostępne inne przydatne opcje, chociażby ograniczenie edycji przez osoby trzecie lub zamknięcie dokumentu przed jakąkolwiek edycją.

W przypadku Excela zamiast pozycji Chroń dokument wyświetli się opcja Ochrona skoroszytu, a w PowerPoincie Ochrona prezentacji. Na końcu operacji z listy wskazujemy hasło i zatwierdzamy. Dokumenty będą zabezpieczone.

Szyfrowanie danych na smartfonach – jak chronić pliki mobilnie?

W dobie wszechobecnych smartfonów coraz więcej wrażliwych danych – dokumentów, zdjęć, haseł, wiadomości – przechowujemy właśnie na urządzeniach mobilnych. Warto więc zadbać o ich odpowiednie zabezpieczenie, a jednym z najskuteczniejszych sposobów jest szyfrowanie.

Szyfrowanie w Androidzie

Większość nowoczesnych smartfonów z Androidem (od wersji 6.0 wzwyż) oferuje domyślnie włączone szyfrowanie całego urządzenia. Oznacza to, że dane są nieczytelne bez odblokowania telefonu (PIN-em, hasłem lub biometrią).

Jeśli chcecie sprawdzić lub włączyć szyfrowanie:

1. Przejdźcie do Ustawienia > Zabezpieczenia > Szyfrowanie i dane logowania (nazwa opcji może się różnić w zależności od producenta).
2. Upewnijcie się, że urządzenie jest zaszyfrowane – jeśli nie, system zaproponuje jego zaszyfrowanie.
3. Włączcie dodatkowe szyfrowanie danych w chmurze lub na karcie microSD (jeśli system to umożliwia).

Dla jeszcze większego bezpieczeństwa warto korzystać z aplikacji takich jak Cryptomator (szyfruje wybrane foldery przed ich wysłaniem do chmury) lub Andrognito (lokalne szyfrowanie plików, także z możliwością ukrywania ich przed innymi aplikacjami).

Szyfrowanie w iOS (iPhone)

W iPhone’ach szyfrowanie urządzenia jest wbudowane i aktywowane automatycznie po ustawieniu kodu blokady ekranu (PIN, Face ID, Touch ID). Apple stosuje silne szyfrowanie AES i chroni dane w tzw. Secure Enclave – osobnym układzie odpowiedzialnym za bezpieczeństwo.

Aby upewnić się, że szyfrowanie działa:

1. Wejdźcie w Ustawienia > Face ID i kod / Touch ID i kod.
2. Upewnijcie się, że kod blokady jest ustawiony.
3. Na dole strony pojawi się informacja „Dane na tym iPhonie są zaszyfrowane”.

Aby zabezpieczyć konkretne pliki lub notatki, możecie też skorzystać z aplikacji takich jak Notes (Apple umożliwia blokowanie notatek hasłem) lub dedykowanych menedżerów plików z szyfrowaniem, np. NordLocker czy Proton Drive.

Wskazówka

Szyfrowanie nie ochroni waszych danych, jeśli ktoś zna wasz PIN lub hasło – dlatego warto stosować silne kody i nie używać tych samych danych logowania wszędzie. Dobrym uzupełnieniem będzie dwuskładnikowe uwierzytelnianie oraz regularne kopie zapasowe w zaszyfrowanej postaci.

Tomasz Sławiński